Pauline Berens: Statistiek De kerkboeken van Wesuwe

Per huwelijk zijn de volgende gegevens geregistreerd: naam van de bruid en bruidegom, hun geboortedatum, -plaats, woonplaats, beroep, ouders van de bruid en van de bruidegom, hun geboorte-, sterfdatum, huwelijksdatum, -plaats, getuigen. Van huwelijken valt op dat sinds Napoleon leeftijd, beroep, wederzijdse ouders inclusief hun beroepen vastgelegd zijn. In de Napoleontische tijd was het aantal getuigen bij huwelijken vaak 3, daarvoor en daarna gewoonlijk 2 volgens het Excelbestand, tab Heiraten 1625-1875.

Van 3161 (98%) van de 3235 huwelijken is het trouwjaar bekend. Beroep is bekend vanaf 1810 (mannen) resp. 1814 (vrouwen) tot 1875. Van 1594 bruidegommen is beroep onbekend en van iets meer bruiden, namelijk 1671, in beide gevallen van ongeveer de helft. Onderstaande kruistabel toont beroep van bruid (kolommen) en bruidegom (rijen), waarbij zoveel mogelijk gelijksoortige beroepen gegroepeerd zijn. Waarden groter dan 100 zijn grijs weergegeven. Drie punten (...) betekent extra info onder tooltip. Van de bruiden waarvan beroep bekend is valt de helft in de categorie Ackersfrau, inclusief Ackersleut en vrouwen die daarnaast Weberin of Näherin waren. De aanduidingen scheppen geen duidelijkheid over of en hoeveel vrouwen met hun beroep geld verdienden. Hebamme (vroedvrouw) suggereert wel een zelfstandig beroep, maar Haustochter, Fräulein en Haussohn zijn toch meer aanduidingen voor inwonende kinderen dan voor beroep of betaald werk. Het wordt niet duidelijk of en in hoeverre jonge vrouwen meewerkten aan het gezinsinkomen. De meest voorkomende categorie bij de mannen is Ackersmann/Ackersleut, op afstand gevolgd door Haussohn en Knecht inclusief aanverwante termen.

Wat zegt deze tabel over partnerkeuze? De tabel laat 4 uitschieters zien: De Haussohn trouwde met de Haustochter, de Ackersmann met de Ackersfrau, de Ackersknabe met de Ackersmagd en relatief veel Ackersknaben/Ackerssöhne trouwden met een vrouw waarvan het beroep niet vermeld was.

Bij de mannen is de variatie in beroepen groter dan bij de vrouwen, wat te maken zal hebben met hun gangbare rol als kostwinner. Om de leesbaarheid van de tabel te vergroten zou het goed zijn nog meer categorieëen samen te voegen. Dat valt niet mee, was de status van bijv. Ackerbauerin, Ackersfrau, Beerbtenfrau, Colonistenfrau en Eigenersfrau wel ongeveer gelijk? Wel/niet grondeigendom was belangrijk. De oudste zoon erfde de boerderij. Dat het een agrarische gemeenschap betrof wordt wel duidelijk uit de tabel, veel agrarische beroepen en combinaties met iets anders. De ontwikkeling van partnerkeuze in de loop der eeuwen kan niet in kaart gebracht worden, aangezien beroep slechts vermeld werd in de periode 1810-1880. Mannen en vrouwen trouwden niet opvallend vaak boven of onder hun stand. Onbekend is hoeveel pastoors achtereenvolgens het huwelijksregister hebben bijgehouden. Of en de manier waarop ze het beroep van bruid en bruidegom benoemden kan behoorlijk hebben verschild.

De volgende kruistabellen zijn nog te maken: beroep bruidegom-ouders x beroep bruid, beroep bruid-ouders x beroep bruid, beroep bruid-ouders x beroep bruidegom. Welke tabel zou het meest opleveren wat betreft in kaart brengen van verandering in sociale status door te trouwen? Welke beroepscategorieën van de ouders laten de meese economische zelfstandigheid van de dochters zien? wordt vervolgd...

Zelfs de woonplaats van de getuigen is vaak vermeld. Hoe zal ik het aanpakken, eerst maar 'ns de plaatsnamen destilleren uit de kolommen met achternaam van de bruidegom en van de bruid en overhevelen naar 2 aparte kolommen. Misschien is de afstand tussen woonplaats van de echtelieden interessant. En een kaartje intekenen met de woonplaatsen van bruidegommen respectievelijk van bruiden. Hoe geef ik de afstand tussen woonplaats van bruid en bruidegom weer in een kaart? Misschien is het verschil tussen woonplaats en geboorteplaats per persoon interessanter? Trouwden de bruidegommen in de woonplaats van de bruid? Of andersom? Of is er geen verband? Even geduld a.u.b. Suggesties?

Hoewel het databestand huwelijken van 1626 t/m 1880 bevat, werd pas vanaf 1810 leeftijd van de bruidegom vermeld en vanaf 1850 ook van de bruid. Dit blijkt ook uit onderstaande diagram. Horizontaal ziet u decennia van 1626-1629 (1), 1870-1879 (26) en 1880 (27). De leeftijdscategorieën variërend van 15-19 (groen) t/m 60-65 (lichtblauw). Blauw betekent dat leeftijd van de bruid onbekend was.

Hieronderhetzelfde plaatje, maar dan gezien vanuit de vrouwen; als de leeftijd van de vrouw bekend is is altijd de leeftijd van de man bekend, blauw ontbreekt. Veel zandkleur en paars in de periode 1850-1880 betekent dat vrouwen tussen 30-39 vooral in hun eigen leeftijdscategorie een man vonden, de 20-29 jarigen daarboven.

Vanaf 1811 zijn gegevens over ouders opgenomen in het trouwboek. Uit de periode 1626-1810 is informatie over 1659 huwelijken beschikbaar, van 1811-1875 1502. Van de bruidegom is in 1666 (1662) gevallen de achternaam (voornaam) van de vader bekend en 1662 (1659) van de moeder. Voor de bruid zijn deze getallen respectievelijk 1682 (1679) en 1644 (1657). 53 Maal is voor beide ouders van de bruid dezelfde achternaam genoteerd. Het betreft 43 unieke stellen, waarvan 28 maal de man de naam van de vrouw aangenomen heeft (bijv. "Gebben geboren Möllmann Ackersmann"), 14x andersom en voor zover bekend hadden man en vrouw in 1 geval daadwerkelijk dezelfde achternaam: Hake. Dan nu de ouders van de bruidegom: 55 ouders met dezelfde achternaam, waarvan 47 unieke stellen, waarvan 29 mannen de naam van de vrouw overnamen, 15 andersom en het duo Hake-Hake duikt ook op als ouders van de bruidegom. Het was gebruikelijk dat de oudste zoon de boerderij inclusief naam erfde en bij gebrek aan zonen de oudste dochter. De ongelijkheid naar sexe zit in het feit dat als de vrouw de achternaam van de man aannam haar eigen naam niet ook vermeld staat, zoals bij de mannen wel gebeurde. Daarmee is haar afkomst moeilijker te achterhalen.

Van ongeveer 50% van zowel bruiden als bruidegommen was leeftijd t.t.v. huwelijk bekend. Van bruiden is 1291 maal het beroep vermeld, van bruidegommen 1639.