Statistiek & Historische Demografie 2011: Het oude kerkhof 1876-1942 en de periode 1862-1876

1. Probleemstelling en dataverzameling
2. Het oude kerkhof juli 1876 - 1942 N=1240
3. De jaren voor het oude kerkhof 1862 - juli 1876 N=113
4. Het oude kerkhof en de jaren ervoor
5. Staafdiagram: Leeftijd bij overlijden (0-92 jaar), periode en geslacht N=1353
6. Lijndiagram: Totaal aantal overledenen en 0-15 jarigen, inclusief levenloos geborenen, 1862-1942 N=1352
7. Staafdiagram: Leeftijd bij overlijden (vanaf 16 jaar), periode en geslacht N=539
8. Staafdiagram: Periode, geslacht en beroep N=539
9. Staafdiagram: Beroep en geboorteplaats N=539
10. Staafdiagram: Beroep en geslacht N=539
11. Staafdiagram: Beroep, geslacht en leeftijd bij overlijden N=539
12. Staafdiagram: Periode, beroep en geboorteplaats N=539
13. Staafdiagram: Beroep overledene , beroep vader, beroep moeder N=539
14. Inwonertal van de gemeente Emmen
15. Conclusie

Probleemstelling en dataverzameling

Aantal overledenen per jaar totaal en voor 0-15 jarigen apart inclusief levenloos geborenen

Omdat het onderzoek zich richt op migratie en beroepsbevolking en vanaf 16 jarige leeftijd van overledenen in de burgerlijke stand beroep vermeld werd tonen onderstaande diagrammen alleen overledenen van 16 jaar en ouder.

Het aantal mensen vanaf 16 jaar dat overleed per decennium, mannen en vrouwen apart

Wat valt hierover te zeggen? Jonge vrouwen overleden vaak in het kraambed. In de hoogtijdagen van de vervening overleden meer mannen dan vrouwen. Misschien waren er toen ook meer mannen dan vrouwen? Zolang het aantal inwoners per jaar niet duidelijk is valt hierover op basis van het aantal overledenen weinig te zeggen. Mensen stierven sowieso jong door de slechte leef- en werkomstandigheden.

Beroepscategorie van de overledene per periode, voor mannen en vrouwen apart

Het is de vraag of de achterliggende indeling in categorieen in de loop der jaren wel dezelfde is geweest en consequent toegepast door de gemeente. Wat was de definitie van "beroep" en "zonder beroep", van "arbeider" en "landbouwer"? JB Berens (2001) schrijft: "Afwisselend gaf ... als beroep op arbeider of landbouwer. Evenzo deden anderen dat. Het waren landbouwers die soms ook bij anderen werkten of arbeiders die ook aan boekweitteelt deden.". Vaak werkten mensen en voor zichzelf en voor een ander in het veen. Ben je arbeider als je in loondienst bent? Bij de mannen valt het volgende op in de grafiek: In alle periodes behalve de laatste waren de meeste mannen arbeider. De werkloosheid in de 30-er jaren is terug te vinden in de benaming "zonder". Bij de vrouwen is "zonder beroep" het vaakst opgegeven bij overlijden. Dit is een kwestie van definitie. Vaak werkten vrouwen wel mee in het veen of op de boerderij, maar werd dat officieel niet als beroep geregistreerd. Bij oude mensen werd ook soms als beroep "zonder" opgegeven, maar is niet duidelijk wat die mensen deden tijdens hun werkzame leven. Bij de vrouwen valt op dat in de beginjaren van het dorp vrouwen t.t.v. overlijden vaak arbeidster of landbouwster genoemd werden in de burgerlijke stand, terwijl later hun werk niet meer als beroep gold. Beroep "huisvrouw" kwam voor WOII eigenlijk niet voor.

Beroep en plaats van herkomst van overledenen in de periode 1862-1942

Zowel arbeiders, landbouwers als overledenen in de categorie "zonder" waren meestal geboren in Duitsland.

Beroepscategorie en geslacht 1862-1942

Zoals hierboven al bleek waren vrouwen oververtegenwoordigd in de categorie "zonder". Meer mannen dan vrouwen waren t.t.v. overlijden geregistreerd als "arbeider" of "landbouwer".

Beroep per leeftijdscategorie en geslacht

Zowel mannelijke als vrouwelijke arbeiders stierven gemiddeld jong. Er was geen AOW, geen pensioen, mensen werkten tot op hoge leeftijd door. De categorie "zonder" roept bij zowel mannen als vrouwen vragen op. Waren ze te oud om te werken, waren ze werkloos of werd hun werk niet als beroep gezien?

Beroep overledene, beroep vader, beroep moeder N=539

Valt de appel ver van de boom? Onderstaande diagram toont beroepsgroep van de vader per beroepsgroep van de overledene. Daaronder hetzelfde idee, maar dan voor beroepsgroep van de moeder. Uit beide grafieken blijkt dat van veel overledenen het beroep van de ouders onbekend is. Het lijkt niet verantwoord om de vraag over de appel en de boom te beantwoorden.

Beroep per periode van overlijden en geboorteplaats

Deze grafiek bevestigt niet het beeld van beginnende vervening rond 1900 en een top in de vervening rond 1914-1918. Waarom niet? Het antwoord op deze knagende vraag is simpel: de cijfers betreffen aantallen katholieke overledenen, onbekend is hoeveel mensen er op een bepaald tijdstip woonden in het dorp en ook is niet bekend hoeveel protestanten en niet-gelovigenin het dorp woonden.

Inwonertal van de gemeente Emmen

Hieronder wat vergelijkingsmateriaal van het CBS, cijfers voor heel Nederland van 1900 t/m 2010. Rond 1900 respectievelijk 1925 waren er 42,9 en 25,4 doodgeborenen na 28 weken zwangerschap per duizend inwoners.

het CBS: Bevolking, huishoudens en bevolkingsontwikkeling; vanaf 1899

Sterfte				Perioden	1900	1925	1950	1975	2000	2008	2009
Overledenen			x 1 000	92	72	76	114	141	135	134
Overledenen: geslachtsverhouding			aantal	1082	1030	1069	1276	958	924	949
Doodgeborenen naar zwangerschapsduur	28 of meer weken, relatief		promille	42.9	25.4	19.3	7.7	4.8	3.3	2.7
	24 of meer weken, relatief			.	.	.	.	6.0	4.2	3.5
Perinatale sterfte	Perinatale sterfte (24+)	Perinatale sterfte (24+)	x 1 000	.	.	.	.	1.9	1.2	1.1
		Perinatale sterfte (24+), relatief	promille	.	.	.	.	9.1	6.3	5.7
	Perinatale sterfte (28+)	Perinatale sterfte (28+)	x 1 000	.	7.5	8.0	2.5	1.6	1.0	0.9
		Perinatale sterfte (28+), relatief	promille	.	41.1	34.2	13.9	7.8	5.4	4.9
Sterfte binnen 4 weken na de geboorte	Sterfte < 4 weken na de geboorte		x 1 000	5.8	4.2	4.1	1.4	0.8	0.5	0.5
	Sterfte < 4 weken na de geboorte, rela..		promille	35.7	23.6	17.9	7.6	3.9	2.8	2.9
Sterfte binnen 1 jaar na de geboorte	Sterfte < 1 jaar na de geboorte		x 1 000	25.2	10.4	6.1	1.9	1.1	0.7	0.7
	Sterfte < 1 jaar na de geboorte, rela...		promille	155.2	58.4	26.7	10.6	5.1	3.8	3.8
Overledenen naar leeftijd	1 tot 5 jaar			17.3	6.7	2.5	0.9	0.4	0.3	0.2
	5 tot 15 jaar			3.2	1.5	0.6	0.3	0.1	0.1	0.1
	15 tot 45 jaar			5.9	3.1	1.2	0.9	0.7	0.6	0.5
	45 tot 65 jaar			17.7	11.5	7.6	7.5	5.1	4.4	4.3
	65 tot 80 jaar			71.4	53.7	41.9	36.9	28.3	21.6	20.9
	80 jaar of ouder			205.5	174.6	152.9	135.2	120.5	105.3	102.2
Overledenen naar doodsoorzaak	Totaal overledenen		per 100 000	1786.3	979.6	750.8	832.2	882.4	821.7	812.0	819.9
	Complicaties zwangerschap, bevalling en kraambed			9.0	6.4	2.4	0.1	0.1	0.0	0.1	0.0
© Centraal Bureau voor de Statistiek, Den Haag/Heerlen 21-10-2011

Conclusie en aanbevelingen voor verder onderzoek

Het zijn aardige grafiekjes geworden, maar ze zeggen niet zo veel. Aan alle kanten loop ik tegen de beperkingen aan die de data met zich meebrengen. Ik mis het inwonertal per jaar. De kieslijst uit 1918 bevat alleen mannen, totaal 331, in Nederland geboren of genaturaliseerd, en ouder dan 25 jaar. Op het oude kerkhof (1876-1942) was het de gewoonte alleen katholieken te begraven, al kwam ik wel een paar namen tegen van families die volgens mij protestant waren. Over de jaren ervoor heb ik hoofdzakelijk gegevens van katholieken, al was dat in die tijd wel bijna de hele bevolking. In de hoogtijdagen van de vervening (ongeveer 1900-1918) was dat zeker niet het geval. Een aanzienlijk deel van de veenarbeiders kwam toen uit de rest van Nederland, met name niet-gelovigen en protestanten. Mijn conclusie luidt dan ook dan ik graag meer had willen kunnen zeggen over migratie, maar dat door de beperkingen in de data toch niet kan. Hoe kom ik aan inwonertal per jaar?

Uit de gegevens van overledenen blijkt dat het katholieke deel van het dorp vooral uit Duitsland kwam en t.t.v. van overlijden als arbeider, als landbouwer of zonder beroep geregistreerd stond. Zie Beroep per periode van overlijden en geboorteplaats De categorie "zonder beroep" bevat vooral veel vrouwen en ouderen. Dit resultaat nuanceert het beeld dat ik had van de geschiedenis; ik verwachtte voornamelijk katholieke Duitse boerenfamilies terug te vinden in de cijfers. Het aantal mensen dat als arbeider bij overlijden geregistreerd stond was groter dan de categorie lanbouwers. De definitie van arbeider is niet achterhaald. In de loop van de onderzochte 80 jaar was de geboorteplaats steeds vaker de gemeente Emmen.

Tijdens het onderzoek werd duidelijk dat het inwonertal per jaar van Bargercompas nodig is om de cijfers te duiden, bijv. om zoiets essentieels als het sterftecijfer te bepalen. Daarnaast zijn gegevens nodig over het niet-katholieke deel van het dorp. Het inwonertal van de gemeente Emmen zegt weinig over het inwonertal van Bargercompas. Juist tijdens de vervening, die begon rond 1900 en een hoogtepunt bereikte rond WOI, kwamen veel protestante en niet-gelovige veenarbeiders in Bargercompascuum wonen. De hausse in de vervening is niet terug te vinden op het oude kerkhof, juist doordat het een katholiek kerkhof was.De kiezerslijst uit 1918 is een indicatie van de samenstelling van de bevolking in dat jaar, maar heeft grote beperkingen doordat vrouwen nog geen stemrecht hadden en oudere mannen die in Duitsland geboren waren en niet genaturaliseerd ook niet. Daarnaast begon het kiesrecht pas vanaf 26 jaar, terwijl de gemiddelde leeftijd bij overlijden onder de 30 jaar lag door de hoge kindersterfte, het grote aantal levenloos geborenen niet eens meegerekend. Op het oude kerkhof (1876-1942) werden alleen katholieken begraven. Ook over de jaren ervoor heb ik hoofdzakelijk gegevens van katholieken, al was dat in die tijd wel bijna de hele bevolking. In de hoogtijdagen van de vervening rond WOI was dat zeker niet het geval. Een aanzienlijk deel van de veenarbeiders kwam toen uit de rest van Nederland, met name niet-gelovigen en protestanten.

© Naamsvermelding "Collectie Broer Berens", Niet-commercieel, Gelijk delen