De rechtmatigen

Roman, 1921, uitgeverij: N.V. Drukkerij Jacob van Campen, Amsterdam, 272 pagina's.

PB 20-5-2004 Samenvatting

De grote verrassing van deze roman voor mij is dat het een vervolg is op "Het gevloekte land". De illustraties die getoond worden aan het begin van elk hoofdstuk zijn dezelfde als in "Het gevloekte land". Het zijn houtsnede-tekeningen, gemaakt door Paul Behrens Havemann, een duitse schilder en vriend van de auteur.

Bron: Bond van Nederlandsche toneelschrijvers. Het dorp heet Welvers in de roman. Je kunt erheen lopen van Gaarkenshoop via Nien en Korteloo. Grotere plaats in de buurt heet Reefdam. Jonge weduwe Stiene blijkt zwanger van Gert-Jan Amse. Schoonzus Vemme Amse en haar man Garmt Vergeer zien daardoor alsnog de erfenis van Gert-Jan aan zich voorbij gaan. Ze hebben daar veel moeite mee, ze verwijten Stiene dat ze alleen om economische redenen met Gert-Jan getrouwd is. Ze zien haar als kaper op de kust, als indringster. Gert-Jans Stiene kwam inderdaad uit een arm gezin; moeder is Nante Pols van 't Bovenend, vader was Pols-Berend, die jong overleed en alcoholist was. Stiene is nog maar 20, al weduwe en verantwoordelijk voor kind en boerderij. Het leven is zwaar en eenzaam. Langzaam maar zeker krijgt ze in het verhaal haar levenslust terug. Ze gaat weer uit dansen, met de baby naar het schoolfeest. Diverse jongemannen tonen belangstelling: Dane Verschoor, Nelis van Gerbrand Buis en Bas de Groot (Koornhofs lange knecht). Brouwers-Biem, een stugge simpele hard-werkende boerenknecht, werkt voor Stiene op 't land. Hij wordt verlieft op haar en wil trouwen. "Het land heeft een man nodig" verklaarde Biem "En jij moet mijn vrouw worden". De verliefdheid is niet wederzijds. Hij heeft daar grote moeite mee en vermoordt haar. Stiene had buurvrouw Gees verteld dat ze Biem afgewezen had. Dokter Krul vertelde dat de moordenaar grote knuisten moest hebben gezien de afdrukken op haar hals. Met deze aanwijzingen pakt veldwachter Krieger Biem op. Vemme ziet alsnog haar kans schoon met man en 8 kinderen op de keuterboerderij te komen wonen, door de voogdij op te eisen over de kleine Gert-Jan. Ze hoopt dat het kind niet oud wordt, zodat ze in dat geval alsnog rechtmatige erfgenaam is van haar broer.
Op de achtergrond spelen Dijkers-Gees als buurvrouw, Drieka Moes als kraamhulp en roddeltante en andere dorpelingen die al in "Het gevloekte land" voorkwamen een rol. Als oude Maaike overlijdt verwacht Hip-Harm dat de vloek die op 't land rustte voorbij is. Als Stiene vermoord wordt wijdt hij dat toch weer aan de vloek. Hij blijft drinken. Vanwege z'n armoe probeert hij kinderen elders onder te brengen. Hip-Harms Gelse (12) woont tegen kost en inwoning bij Stiene in, maar wordt weggestuurd als blijkt dat ze snoept en een beetje geld steelt. "'t Is een Hip", had Bouwers-Jaan gezegd.... Oftewel de appel valt niet ver van de boom. Oude Jan-Berend weigert Hip-Harm drank als hij daar dronken aankomt, nadat Gelse teruggekeerd is in het ouderlijk huis.
Het schoolfeest is een hoogtepunt in het dorpsleven in de roman. In de feestcommissie zitten boer Welsing (leverancier van dennengroen als versiering), bakker Blommers, boer Herking, Veit-z'n-Jan, smid Gerbrand Buis, meester de Jong (opvolger van meester van Brukken, hij mag de begroting opstellen voor muziek, draaimolen, prijzen voor wedstrijden, versieringen, versnaperingen), Dries van 't Kruis en molenaar Nelis Halk. De burgemeester is voorzitter. De notaris heeft het zogenaamd te druk. De commissie houdt domineé Vervark erbuiten, hij is minder geliefd dan z'n voorganger domineé de Bie. De commissie collecteert voor het feest. Oorsprong voor het schoolfeest ligt in de tijd voor de leerplicht, waarin ouders kinderen van school hielden om ze thuis mee te laten werken of om op kleine kinderen te passen. Reclame maken voor de school dus.

Nabeschouwing

Ook in deze roman is het weer de manier van schrijven die het verhaal leesbaar maakt; suggestief, realistisch, de gemeenheid van Vemme tegenover de sympathieke Stiene, de luiheid van Hip-Harm, de zorgzaamheid van Gees, het asociale van Biem.

© Naamsvermelding "Collectie Broer Berens", Niet-commercieel, Gelijk delen