DE MARKE VAN NOORD_ EN ZUIDBARGE

Van oudsher rekenden de Drentse zanddorpen het gebied buiten hun dorp tot hun gemeenschappelijk bezit, het behoorde tot hun Marke. In een dunbevolkt en waar het veen betrof onbewoond gebied, kon dat zonder bezwaar. Evenzo gebeurde het in de Duitse zanddorpen aan de overkant. Vermoedelijk ontstonden de marken in de middeleeuwen.

De Bargermarke, waarvan het Compascuum maar een klein deel uitmaakte, was verreweg de grootste van Drenthe. Nadat in 1845 een regeling tot stand kwam met de boeren van Schoonebeek over een omstreden gebied, werd er aan de Bargermarke nogeens 2000 ha toe gevoegd. De totale grootte werd toen 15050 ha. Tweede grootste marke van Drenthe had Valthe met 4211 ha.

Het grootste deel van de marke was moerassig hoogveen. Waar het mogelijk was werd het benut voor veeweide, boekweitverbouw, plaggensteken en turfgraven voor eigen gebruik.

De oostelijke grens van de marke was de rijksgrens met Duitsland. Het heeft tot 1764 geduurd voor die grens werd vastgesteld, eerder was het hier niemandsland. Daar werd, voor zover het door moerassigheid niet onmogelijk was, door Drentse en Emslandse boeren met hun vee geweid.

In de 19^de eeuw kwam men langzamerhand tot het inzicht dat het beter zou zijn de marken die men gemeenschappelijk benutte, te verdelen onder de eigenaren. Dat zou de vooruitgang ten goede komen. Ook van overheidswege werd sterk aangedrongen op markescheiding.

Er was verschil tussen in hoofdzaak zandmarken en marken die grotendeels uit hoogveen bestonden. Gescheiden zandgrond kon direct door de eigenaren in gebruik worden genomen, veen dat rijp was voor vervening zou in handen komen van verveners. Want de Drentse boer was van nature geen vervener, tevens was er voor het aan de snee brengen van veen veel kapitaal nodig.

Tegen het midden van de 19^de eeuw raakten de oudere verveningen uitgeput en was zuidoost Drenthe aan de beurt. Ook de markegerechtigden van de Bargermarke waren toen bereid grote stukken van hun veengebied te verkopen aan maatschappijen die kanalen naar hier zouden brengen voor de vervening.

De verkoop in 1846 aan een meneer van Runen die optrad voor een Engelse maatschappij mislukte.

In 1850 sloten ze een overeenkomst met de Drentse Kanaal Maatschappij. Deze Mij. nam op zich de Hoogeveense Vaart te verlengen tot de Bargermarke en daarna dit kanaal tot de Duitse grens te brengen. De eerste directeur van deze Mij. werd Jhr. Mr. A.W. van Holthe tot Echten. Hij zou later ook een belangrijke rol spelen in de begintijd van B.C.

De Kanaal Mij. kreeg hiervoor 200 Maria grond aan het kanaal in eigendom voor de prijs van 100 per ha.

In het zelfde jaar verkochten de Bargerboeren een strook grond in het zuiden van hun marke, tot de Duitse grens, groot 2256 ha, voor ƒ120.000. Koper was de Drentsche Landontginnings Maatschappij. Deelnemers ervan waren 6 heren uit Amsterdam, vandaar de namen Nieuw-Amsterdam en Amsterdamscheveld.

Aan de Drentsche Veen- en Middenkanaal Maatschappij verkochten zij in 1853 twee blokken veengrond. Het ene blok, groot 528 ha, nu Oranjedorp en het Smeulveen, 972 ha groot, het latere Klazienaveen Noord. Tevens werd aan deze Mij. toen de strook grond verkocht die lag tussen de beide blokken, nu de Heerenstreek. De koopprijs van alles was 30 per ha, met de verplichting er een kanaal naar toe te brengen. Dat werd het Oranjekanaal. Al gauw zagen ze in dat het te kostbaar werd om een kanaal door te trekken naar het Smeulveen vanwege het waterpeil. Ze verkochten het in 1874 aan W.A. Scholten voor ƒ228.569.

In de volgende jaren verdeelden de markegerechtigden nu en dan grote stukken grond onder elkaar, de grond werd gescheiden. In 1854 werd Vastenow gescheiden. Dit blok, 234 ha groot, lag op een uitloper van de Hondsrug en was ongeschikt voor vervening. Het werd een deel van Nieuw-Dordrecht.

De verkoop van het Compascuum in 1860 gebeurde waarschijnlijk omdat het een omstreden gebied betrof.

Het Westerveen werd in 1861 gescheiden, in 1862 volgde het Oosterveld, tegelijk met het Hoogbultenveen en de Rietlanden.

Daarna was in 1867 het grote Oosterveen aan de beurt. Tot dat Barger-Oosterveen behoorden het latere Zwartemeer en Klazienaveen, alsook de strook tussen het Smeulveen en de Runde. De totale oppervlakte was 3785 ha. Hiervan was 1610 ha ongerept veen, er was nog nooit boekweit op verbouwd, omdat het te nat was. Na de nodige ontwatering werd daar in 1873 begonnen met het verhuren van de grond en kwam de bewoning op gang.

Met de verkoop van grote stukken grond en de verdeling van de andere grote blokken was de uitgestrekte marke binnen 20 jaar bijna totaal verdwenen.

Opvallend is dat langzamerhand ook veel buitenstaanders door aankoop gerechtigd waren in de marke. Zo waren er in 1867 van de 800 aandelen (koeweiden) 250 in handen van vreemden, b.v. van Holthe tot Echten bezat toen 72 koeweiden.